IN THE FIELD  
Maintenance Magazine 149 – september 2020

Goed onderhoud geeft legionella geen kans

Vorig jaar in mei werden we opgeschrikt door een uitbraak van legionella in de Gentse kanaalzone. Het gerechtelijk onderzoek moet de oorzaak nog bevestigen. Maar een mogelijke piste is dat de besmetting ontstond bij een koeltoren. Natte koeltorens, die dienen voor de afkoeling van een gebouw of een industrieel proces, vallen nochtans onder de bepalingen van het Vlaams Legionellabesluit. Daarin blijkt dat de beste manier om legionellabesmetting te voorkomen een goede onderhoudspraktijk is. Dat staat meteen ook garant voor een optimaal rendement, minder productieverlies en een hogere bedrijfszekerheid.

Valérie Couplez

De legionellabacterie komt wel vaker voor, maar is pas gevaarlijk voor de gezondheid wanneer ze zich kan vermenigvuldigen. Haar ideale habitat daarvoor is stilstaand water met een temperatuur tussen 25 en 50 °C. andere factoren die de groei van de bacterie stimuleren zijn de aanwezigheid van sediment (bijvoorbeeld in boilers), biofilm (waterleidingen met weinig of geen doorstroming, algen en protozoa (koeltorens). Pas wanneer we een hoge concentratie legionellabacteriën inademen (zeer kleine druppeltjes water die door verneveling in de lucht terecht komen), kan dit leiden tot gezondheidsklachten. De mogelijke gevaren die verbonden zijn aan een snelle vermenigvuldiging van de legionellabacterie waren de aanleiding voor het Vlaams legionellabesluit (4 mei 2007). Dat spitst zich grotendeels toe op sanitaire installaties, maar verwijst ook specifiek naar koeltorens en klimaatregelingssystemen met luchtvochtigheidsbehandeling. In Wallonië en Brussel beperkt het wetgevend kader zich tot sanitaire installaties in zwembaden. Wel vallen alle gewesten onder de arbeidswetgeving. Bedrijven zijn dus verplicht de risico’s waaraan ze hun werknemers blootstellen te identificeren en te beheersen. Legionellabeheer maakt daar integraal deel van uit.

Aantrekkingskracht koeltorens op legionellabacteriën

In verband met koeltorens vermeldt het Legionellabesluit dat nieuwe koeltorens gebouwd en geëxploiteerd moeten worden volgens de best mogelijke technieken. Deze zijn samengevat in het document BBT voor Koeltorens van het VITO. Elke koeltoren moet ook aangemeld zijn bij het Agentschap Zorg en Gezondheid. Voor de dodelijke legionella-uitbraak in de Gentse kanaalzone waren er 844 koeltorens bekend. In de maanden erna volgden nog 141 nieuwe aanmeldingen. Daarnaast moeten de exploitanten van koeltorens een beheersplan laten opstellen en de maatregelen uitvoeren en bijhouden in een logboek. Zo zal men onder andere waterstalen moeten laten controleren op legionella. In geval van een besmetting moet er gedesinfecteerd worden. Maar wat maakt koeltorens nu precies zo aantrekkelijk voor legionellabacteriën? Net als verdampingscondensors zullen ze water vernevelen en als een lichte mist verspreiden om voor koeling te zorgen. Door hun temperatuurbereik (tussen 25 °C en 50 °C), de vorming van biologische verontreiniging en anorganische afzettingen en de aanwezigheid van zones met corrosie en stagnerend of langdurig stilstaand water, bevorderen ze de groei van legionellabacteriën.

Aandachtspunten bij onderhoud koeltoren

Uit onderzoek blijkt dat wanneer er problemen met legionella ontstaan in koeltorens dit veelal te wijten is aan een verkeerd ontwerp, gebruik (juiste biocidedosering) of beheer (tijdig onderhouden). Een koeltoren in slechte staat heeft tot vijftig keer meer kans op een besmetting. Regelmatige inspectie kan daarom erger onheil helpen voorkomen. Controleer of er geen beschadigingen of vervuilingen aanwezig zijn en check de waterkwaliteit en de afzettingen aan de binnenkant van de koeltoren. De koeltoren zal in functie van het gebruik sowieso minstens jaarlijks moeten gereinigd en gedesinfecteerd worden, maar ook telkens na een langere periode van inactiviteit. Dit is ook het uitgelezen moment voor het onderhoud. Maar wat zijn dan de belangrijkste aandachtspunten om mee te nemen in het optimaliseren van de installatie en het onderhoud van een koeltoren?

Ventilator

De ventilator speelt een belangrijke rol in een koeltoren. Hij moet grote hoeveelheden lucht in beweging zetten, zodat een deel van het circulerende water kan verdampen om voor de gevraagde koeling te zorgen. De gewenste koudwatertemperatuur zal niet altijd dezelfde zijn. Daarom kan het interessant zijn om de ventilator uit te rusten met een frequentieregelaar, mocht dat nog niet het geval zijn. Het toerental zal dan altijd aangepast zijn aan de af te voeren koelcapaciteit, de omgevingstemperatuur en de relatieve vochtigheid. En hoe minder verneveling, hoe kleiner de kans op inademing van legionellabacteriën. Door zijn belangrijke functie in de werking, is conditiebewaking van de ventilator tevens op zijn plaats. Trillingsanalyse kan helpen om onnodige slijtage van de lagers en een onbalans in de ventilator tijdig te identificeren.

Koelpakketten

In een koeltoren zijn koelpakketten aanwezig om het contactoppervlak tussen het water en de lucht groter te maken. Om de efficiëntie van de koeling optimaal te houden en het risico op legionella te verlagen, mag er geen vervuiling optreden. In stoffige of pollenrijke omgevingen of wanneer het koelwater beladen is, is dat echter geen sinecure. Kies in dat geval voor reinigbare koelpakketten. Fabrikanten beschikken over meerdere types. Kies de juiste voor uw koeltoren in functie van het af te koelen water, de watersamenstelling en de omgeving.

Druppelvanger

Om ervoor te zorgen dat er geen druppels uit de koeltoren ontsnappen, wordt er aan de luchtuitstroom een druppelvanger geïnstalleerd. Dit helpt niet alleen om te zorgen dat er geen gezondheidsproblemen in omgeving kunnen ontstaan, maar vrijwaart ook demotoren en ventilator van overtollig vocht. De druppelvanger staat veelal in de droge zone. Controleer dan ook of er geen mosgroei of andere vervuiling op ontstaat en kies voor een reinigbare versie.

Waterverdeling en -kwaliteit

Water speelt een cruciale rol in de werking van een koeltoren. Eerst en vooral moet men erover waken dat er een goede verdeling blijft bestaan. Zoniet neemt de kans op vervuiling en veroudering van de koelpakketten toe. Ten tweede moet men de waterkwaliteit in de gaten houden. De aanwezigheid van biocides helpt de groei van de legionellabacterie beperken. Chemische analyses zorgen voor een periodieke opvolging van de waterbehandeling. Voor chloor zal bijvoorbeeld de ph-waarde van belang zijn. Zorg dat de gekozen biocides ook compatibel zijn met koeltoren. Daarnaast moet men aandacht hebben voor de indikking van vaste stoffen door de verdamping. Wanneer het water te ingedikt raakt, zal een deel ervan geloosd en gespuid moeten worden alvorens weer vers water toe te voegen. De samenstelling van dit suppletiewater zal bepalend zijn voor het waterverbruik.